İstanbul’da vatandaşın güvenle şebeke suyunu içebileceğini ancak, eve gelen tesisatın yeni olması ve apartmandaki deponun temiz olması gerektiğini vurgulayan İSKİ Genel Müdürü Şafak Başa ile İstanbul’un su sorununu konuştuk.
- İstanbul çok kritik ve aşırı kurak bir yazı geride bıraktı, nasıl yönettiniz bu süreci?
Son iki kışı özellikle Avrupa yakası olağanüstü kurak geçirdi. Bizim için stresli bir yaz geride kaldı. Şu ana kadar hiçbir kesinti yapmadan aldığımız tedbirlerle vatandaşı susuz bırakmadık. Canla başla neredeyse uyku uyumadan 7/24 çalıştık.
Yağışlı bir dönem de başladı ama işi tesadüfe bırakmıyoruz. İstanbul’da yılda ortalama 1 milyar 100 milyon metreküp (m3) su tüketiliyor. Büyük kısmını regülatörlerden karşılıyoruz. Genellikle barajların doluluk oranı üzerinden bir hesap yapılır ama İstanbul’da suyun büyük kısmı başka havzalardan transferlerle getiriliyor. Özellikle Melen ve Yeşilçay regülatörlerinden getiriliyor. Maalesef Melen projesi bitirilmediği için oradan istikrarlı su alamıyoruz. İstanbul’da günlük ortalama 3 milyon m3 su ihtiyacı oluyor. Bunun 1 milyon m3’ü Anadolu, 2 milyon m3 Avrupa yakasında tüketiliyor.
- Bu yaz İstanbul’un su ihtiyacının ne kadarı regülatörlerden karşılandı?
650 milyon m3’ü geçmiştir. Şu ana kadar su ihtiyacının yaklaşık yüzde 65-70’ini baraj dışı kaynaklardan kullandık. Böylece İstanbul barajlarındaki su seviyesini düşürmemeye çalıştık.
Biz her gün Asya’dan Avrupa’ya 1 milyon 400 bin m3 su aktarıyoruz ve aradaki 600 bin m3’ü ise barajlardan alıyoruz. Sıkıntı ve stresin bir daha yaşanmaması için Melen Barajının mutlak surette bitirilmesi gerekiyor.
MELEN İSTANBUL’UN SU SİGORTASI
- Neden ağır ilerliyor Melen projesi?
Devlet Su İşleri (DSİ) yapıyor orasını. Projeyle ilgili biz çok bilgilendirilmiyoruz. Melen, İSKİ adına yapılıyor ve parasını da İSKİ ödeyecek. Melen Barajı İstanbul’un bir su sigortası, yani 1 milyar m3’ün üzerinde su toplama kapasitesine sahip bir barajdan bahsediyoruz. Neredeyse İstanbul’a bir yıl yağmur olmasa tek başına bir yıllık su ihtiyacını karşılayabilecek bir baraj. Maalesef burada çatlaklardan dolayı su tutulmuyor, biriktirme kapasitemiz çok düşük.
- Bu kadar kritik bir dönemde bile orada sorunlar çözülmedi yani?
Orayla ilgili yazılarımız, taleplerimiz, görüşmelerimiz oldu. Ben bizzat gittim DSİ’ye, bu çok önemli dedik. Tekrar bir onarım ihalesi yaptılar. Maalesef o firma da işi bıraktı. DSİ, şimdi tekrar bir proje ihalesine çıktı. Yani baraj su tutacak mı tutmayacak mı? Henüz net değil. Biz resmi yazılarla sürekli Melen’in elzem olduğunu yazıyoruz. Melen’den vazgeçmemiz mümkün değil.
Neticede bu işleri beraber ancak ortak akılla çözebiliriz. Melen barajını çözmeden İstanbul’da su sorunu çözdük demek doğru olmaz. İstanbul’un Avrupa yakasını güvence altına almamız lazım. Özellikle hiçbir su kaynağına dokunulmaması gerekiyor.
İSTANBUL SUSUZ KALIR
- İmara açılan çok fazla bölge de var, su kaynakları gerçekten dikkate alınıyor mu?
Baraj havzaları kırmızı çizgimiz. Bizim baraj, havza koruma planlarımız var. Havzalarımızın koruma bölgelerinde kamulaştırmalar, ağaçlandırmalar yapıyoruz. Kaçak inşaatlara müsaade etmiyoruz. Artık İstanbul’un yeşilini, doğasını, Kuzey ormanlarını, havzalarını korumamız lazım. Her nüfus artış, yoğunluk, her yapılaşma, baraj havzaları üzerindeki baskıyı arttırıyor. İSKİ olarak buna karşı büyük bir mücadele veriyoruz. Eğer havzaları kaybedersek İstanbul’u sussuz bırakırız. Büyükçekmece’yi, Sazlıdere’yi korumaya çalışıyoruz. Bizim istemediğimiz bazı imar değişiklikleri yapılıyor. Biz bunlara dava açıyoruz.
- Bütçeniz yetiyor mu, merkezi yönetim size yeterli kaynağı veriyor mu?
Gelirlerinin çok önemli bir kısmı su ve atık su gelirleri. Merkezi idareden İller Bankası vasıtasıyla bir pay alıyoruz ama küçük bir miktar o. Bizim bu yılki bütçemiz 30 milyar TL’yi aşıyordu. Gelecek yıl için 51 milyar civarında bir bütçeyi meclise sunacağız. Her yıl bütçemizin yaklaşık 40’ı yatırıma gider.
MUSLUKTAN SU İÇİLEBİLİR
- Herkesin merak etiği konu, İstanbul’da şebeke yani musluk suyu içilir mi?
Biz iddialıyız İstanbul’un suyu içilebilir. Ben içiyorum. Neticede kaynak suyu vermiyoruz. Suları ileri tekniklerle aratıyoruz. Sağlık Bakanlığı bizi denetliyor. Vatandaş şebeke suyu güvenle içilebilir, ama iki şartımız var; bir apartmanınızdaki kendi dahili depolarınız temiz olmalı. İkincisi eve gelen su tesisatının eski olmaması lazım. Yani eski bir yapıda paslı kanallardan su gelmemeli. Binanız yeniyse, deponuz temizse, şebeke suyun içmekte bir mahsur yok. Zaten bu sudan yemek yapılıyor, çay yapılıyor diş fırçalanıyor niye içilmesin ki.
- Şu anda İSKİ’nin kaç abonesi var?
Yaklaşık 6 milyon 9 bin abonemiz var. Bu abonelere günde 3 milyon m3 su veriyoruz. Yaz aylarında pik saatlerde 3.5 milyon metreküpe çıktığı oldu. Bu yaz su tüketiminde rekorlar kırdık. İstanbul’da ortalama su tüketimi artıyor. 16 milyon resmi nüfusumuz gözüküyor. Ama tüketilen suya bakılınca daha fazla çıkıyor nüfus.
ÇİMDEN VAZGEÇİLMELİ
- Su tasarrufu konusunda vatandaş ne kadar bilinçli?
Bu konudaki bilinç arzu edilen düzeyde değil. Sürekli su tasarrufu ile ilgili kampanyalar yapıyoruz. İstanbul’da çok ciddi bir yeşil alan sulaması var. Çim sulaması büyük bir sorun. İSKİ’nin 15 binin üzerinde çim ve bahçe sulayan abonesi var. İstanbul’da yılda 20 milyon metreküp civarında su yeşil alan sulaması için kullanılıyor. Bu neredeyse küçük bir barajın kapasitesi kadar. Çim yerine suyu tutucu bitkiler ekilmeli.
ENERJİ FATURAMIZ 600-700 MİLYON TL
- Siz yoğun şekilde elektrik ve doğalgaz faturası da ödüyorsunuz, bunların altından nasıl kalkıyorsunuz?
İstanbul’da tüketilen elektriğin yüzde 3.5’ini İSKİ tüketiyor. 2019’da bütçemizin 12’si enerjiye giderken son yıllarda bu yüzde 40’ı buldu. Ben topladığım paranın büyük kısmını elektrik doğalgaz faturası olarak ödüyorum.
2022 Haziran’da 200 milyon TL civarında olan enerji faturamız 600-700 milyon TL’ye geldi. Bize normal sanayi tarifesi uyguluyorlar.
- Aboneleriniz ne kadar fatura ödüyor?
Bir faturanın ödenebilir olması lazım. OECD’nin ortalamasına göre, birinci kademe evsel tarife yaklaşık 1.5 dolar (42.7 TL) olması gerekirken İSKİ’nin şu anki tarifesi 20.63 TL’dir. Bu rakam insani su kullanım hakkı uygulaması ile 17.88 TL’ye düşüyor. İstanbul’da her haneye aylık 3 metreküp suyu ücretsiz veriyoruz.
Su tasarruf için Avrupa’da bazı ülkelerde mesela daha az tazyikli su veriliyor, siz o yönteme de başvurmadınız…
İstanbul maalesef basınçlı su istiyor. Yüksek basınç verdiğimiz zaman da arızalar artıyor. Kayıp kaçak oranını 2019’da yüzde 22.31 iken şu anda yüzde 19.45’e indirdik.
MERKEZİ İDAREDEN KAYNAK YOK
- Yeni yatırımlar için İSKİ’nin ne kadar kaynak ihtiyacı var?
Biz 4 yıldır merkezi idareden maalesef hiçbir kredi, nakit, fon destek alamadık. Biz yaptığımız tüm yatırımları kendi öz kaynaklarımızla yapıyoruz.
Ama biraz merkezi idarenin desteği olsa yatırım oranımız artar.
Dere Islahları da bizim üzerimize kalmış. Yağmur suyu İSKİ’nin işi değil ama yine protokollerle o da üzerimize kalmış. Islah edilmesi gereken çok dere var. Topyekün bir işbirliğine ihtiyaç var.
